პაპ ბენედიქტე XVI-ის 2011 წლის 22 სექტემბრის სიტყვა გერმანიის ბუნდესტაგში
დიდი პატივი და სიხარულია ჩემთვის ამ მაღალი შესაკრებლის წინაშე წარდგომა - ჩემთვის მშობლიური გერმანიის პარლამენტის წინაშე, რომელიც იკრიბება აქ როგორც დემოკრატიულად არჩეული ხალხის წარმომადგენლობა, რათა გერმანიის ფედერალური რესპუბლიკის სასიკეთოდ იღვაწოს. მსურს მადლობა გადავუხადო ბუნდესტაგის პრეზიდენტს სიტყვის სათქმელად მოწვევისთვის, ასევე კეთილი მისალმებისა და მადლიერების სიტყვებისთვის, რომლითაც მან მიმიღო.
ამ მომენტში მოგმართავთ თქვენ, პატივცემულო ქალბატონებო და ბატონებო, არა როგორც თქვენი რიგითი თანამემამულე, რომელიც მთელი ცხოვრება მიჯაჭვულია საკუთარ ფესვებს და ყურადღებით აკვირდება საკუთარ სამშობლოში მიმდინარე მოვლენებს.
ამ სიტყვის წარმოსათქმელად მე მომიწვიეს როგორც პაპი, რომის ეპისკოპოსი, რომელსაც კათოლიკე ქრისტიანობის წინაშე უმაღლესი პასუხისმგებლობა აკისრია. ამ მოპატიჟებით თქვენ ცნობთ იმ როლს, რომელიც წმინდა საყდარს აქვს, როგორც ხალხთა და სახელმწიფოთა მოკავშირეს. საერთაშორისო პასუხისმგებლობის პოზიციიდან, მსურს შემოგთავაზოთ რამდენიმე გააზრება თავისუფალი საზოგადოების კანონთა საფუძვლების შესახებ.
ნება მომეცით, კანონთა საფუძვლების შესახებ ფიქრი სახარებისეული ამბით დავიწყო. მეფეთა პირველ წიგნში მოგვითხრობენ სოლომონ მეფის შესახებ, რომელსაც მეფედ კურთხევის დღეს უფალმა ნება დართო, მისთვის ერთი თხოვნით მიემართა. რას მოითხოვს ახალგაზრდა მმართველი ასეთ მნიშვნელოვან მომენტში? წარმატებას - სიმდიდრეს - დღეგრძელობას - მტრების განადგურებას? არაფერი მსგავსი მას არ მოუთხოვია. ნაცვლად ამისა, მან ღმერთს სთხოვა: ” მიანიჭე შენს მორჩილს გამგები გული, რათა განაგოს შენი ერი, რომ სიკეთე გაარჩიოს ბოროტებისგან” (3 მეფეთა 3,9).
ამ ამბით წმინდა წიგნი გვასწავლის, თუ რა უნდა სურდეს პოლიტიკოსს. მისი საქმის უზენაესი კრიტერიუმი და მოტივაცია არ შეიძლება იყოს წარმატება, მით უმეტეს, მატერიალური გამორჩენა. პოლიტიკა უნდა იყოს სწრაფვა სამართლიანობისა და მშვიდობისკენ და ამგვარად, მშვიდობის საფუძვლის უმთავრეს შემოქმედადაც უნდა იქცეს.
ბუნებრივია, პოლიტიკოსი წარმატებას რომ ესწრაფვის, რადგან წარმატების გარეშე ის ვერ მოიპოვებს შანსს ეფექტური პოლიტიკური მოქმედებისთვის. თუმცა წარმატება უნდა ექვემდებარებოდეს სამართლიანობის კრიტერიუმს, კეთილსინდისიერ ნებას და წარმოდგენას იმის შესახებ, თუ რა არის სწორი. წარმატება მაცდურია და შესაძლოა მან მართლის გაყალბებამდე, სამართლიანობის დამხობამდე მიგვიყვანოს.
„წაშალე სამართალი - და აღარ დარჩება განსხვავება სახელმწიფოსა და ავაზაკთა მოზრდილ ბანდას შორის“ - ბრძნა ერთხელ წმინდა ავგუსტინემ. ჩვენ გერმანელებმა საკუთარი გამოცდილებიდანვე ვიცით, რომ ეს ფუჭი სიტყვები არ არის.
ჩვენ თავად გვინახავს როგორ დაშორდა ძალაუფლება სიმართლეს, როგორ დაუპირისპირდა სამართალს და გასრისა იგი, სახელმწიფო კი სიმართლის გამანადგურებელ ინსტრუმენტად იქცა - როგორ იქცა სახელმწიფო ავაზაკთა მაღალორგანიზებულ ბანდად, რომელიც შემძლე იყო, დამუქრებოდა მთელ მსოფლიოს და მიეყვანა ის უფსკრულის პირას. სიმართლის მსახურება და უსამართლობის წინააღმდეგ გალაშქრება არის და კვლავ რჩება პოლიტიკოსის უმთავრეს ამოცანად.
ისტორიის ამ მონაკვეთში, როდესაც ადამიანმა ხელთ იგდო აქამდე წარმოუდგენელი ძალაუფლება, ეს ამოცანა განსაკუთრებით გადაუდებლად იქცა. ადამიანს ძალუძს, გაანადგუროს მსოფლიო. მას შეუძლია თავი შეიცდინოს. მას შეუძლია, ასე ვთქვათ, შექმნას ადამიანი და წაართვას მას ადამიანური ღირსება.
მაშ როგორ შევიცნოთ, რა არის სწორი? როგორ გავარჩიოთ სიკეთე ბოროტებისგან, ჭეშმარიტად სწორი იმისგან, რაც სწორად მოგვაჩვენებს თავს? დღესაც კი, სოლომონის თხოვნა კვლავ გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა პოლიტიკისა და პოლიტიკოსებისთვის.
კანონით მოსაწესრიგებელ საკითხთა უმეტესობისთვის, უმრავლესობის მხარდაჭერა საკმარისი კრიტერიუმია. თუმცა აშკარაა, რომ კანონის ფუნდამენტურ საკითხებთან მიმართებით, სადაც ადამიანისა და კაცობრიობის ღირსება დგას სასწორზე, უმრავლესობის პრინციპი არასაკმარისია: კანონშემოქმედების პროცესში პასუხისმგებლობის მქონე თითიოეულმა პირმა თავად უნდა გამოძებნოს საკუთარი კრიტერიუმი.
მესამე საუკუნის უდიდესი თეოლოგი ორიგენე სხვადასხვა სამართლებრივი სისტემის წინააღმდეგ ქრისტიანთა გალაშქრებას ამგვარად ხსნიდა: „დავუშვათ, ვინმე აღმოჩნდა სკვითებს შორის, რომელთაც უღვთო კანონები აქვთ და იძულებულია, იცხოვროს ამ კანონთა მიხედვით... მაშინ ის, უთუოდ ჭკვიანურად მოიქცევა, თუ ჭეშმარიტების კანონის სახელით, რომელიც სკვითებისთვის უკანონობაა, სხვებთან ერთად, რომელთაც იგივე აზრი აქვთ, გაერთიანდება მოქმედი წესრიგის წინააღმდეგ”.
სწორედ ეს რწმენა აცოცხლებდა ნაცისტური რეჟიმის წინააღმდეგ მოძრაობებს, სხვა ტოტალიტარულ რეჟიმებთან ერთად. ამით მათ იმსახურეს სამართლიანობისა და კაცობრიობის სასარგებლოდ. ამ ადამიანებისთვის ეჭვგარეშე იყო, რომ ძალაში შესული კანონმდებლობა უსამართლო იყო. მაგრამ დემოკრატი პოლიტიკოსისთვის დღეს ასეთივე ცხადი არ არის, რა შეესაბამება ჭეშმარიტების კანონს, რა წარმოადგენს სამართლიანობას და რა შეიძლება იქცეს კანონად.
რა არის სამართლიანი ფუნდამენტურ ანთროპოლოგიურ საკითხებში, დღეს თავისთავად ცხადი არ არის. კითხვაზე, როგორ შეიძლება გავარჩიოთ, რა წარმოადგენს სამართლიანს და ამგვარად, რა მოემსახურება სამართლიანობას კანონმდებლობაში, ყოველთვის რთული იყო პასუხის პოვნა და ახლა, ჩვენი ცოდნისა და შესაძლებლობის სიუხვის პირობებში, ეს საკითხი კიდევ უფრო გართულდა.
როგორ შევიცნოთ, რა არის სწორი? ისტორიის განმავლობაში, საკანონმდებლო სისტემები თითქმის ყველა შემთხვევაში, რელიგიას ეფუძნებოდა: გადაწყვეტილებები იმის შესახებ, თუ რა მიიჩნეოდა კაცთა შორის სამართლიანად, ღვთაებრიობასთან მიმართებით მიიღებოდა.
სხვა დიდი რელიგიებისგან განსხვავებით, ქრისტიანობა არასოდეს ახვევდა თავს სახელმწიფოსა და საზოგადოებას გამოცხადებით მიღებულ სამართალს. ნაცვლად ამისა, ის მათ აგზავნიდა ბუნებასთან და გონებასთან, როგორც სამართლის ჭეშმარიტ წყაროსთან - აგზავნიდა მათ ობიექტური და სუბიექტური გონების ჰარმონიასთან;
თუმცა, ეს ჰარმონია გულისხმობს, რომ ორივე ეს სფერო დაფუძნებელია ღვთიურ შემოქმედებით გონზე. შესაბამისად, ქრისტიანი ღვთისმეტყველები შეუერთდნენ ფილოსოფიურ და სამართლებრივ მოძრაობას, რომლის ფორმირებაც მე-2 საუკუნეში დაიწყო. ამავე საუკუნის პირველ ნახევარში სტოიკოსი ფილოსოფოსების მიერ განჭვრეტილი სოციალური ბუნებითი სამართალი დაუკავშირდა რომაული სამართლის მოწინავე სწავლულებს. სწორედ ამ შეხვედრით დაიბადა დასავლური სამართლებრივი კულტურა, რომელიც კაცობრიობის იურიდიული სისტემისთვის იქცა და რჩება ფუნდამენტად.
ამ პრექრისტიანული სამართლისა და ფილოსოფიის კავშირით იწყება გზა, რომელსაც ქრისტიანული შუა საუკუნეების გავლით მივყავართ განმანათლებლობის სამართებრივ განვითარებამდე, ადამიანის უფლებათა დეკლარაციამდე და ჩვენს გერმანულ კანონმდებლობამდე, რომლის მეშვეობითაც ჩვენმა ხალხმა 1949 წელს ცნო ”ადამიანის დაურღვეველი და განუყოფელი უფლება, როგორც ადამიანური საზოგადოების, მშვიდობისა და მსოფლიოში სამართლიანობის ფუნდამენტი”.
კანონისა და კაცობრიობის განვითარებისთვის გადამწყვეტად იქცა ის, რომ ქრისტიანმა თეოლოგებმა დაიკავეს პოზიცია რელიგიური კანონების წინააღმდეგ, რომლებიც ღვთაების რწმენას მოითხოვდნენ. ისინი დადგნენ ფილოსოფიის მხარეს, ცნეს რა იურიდიულ წყაროდ, სინამდვილე ყველასთვის, გონება და ბუნება მათ ერთიანობაში. ეს არჩევანი უკვე გვხვდება მოციქულ პავლეს წერილებში. რომაელთა მიმართ ეპისსტოლეში მოციქული წერს: ”ვინაიდან როცა რჯულის არმქონე წარმართნი ბუნებრივად ასრულებენ რჯულს, მაშინ რჯულის არმქონენი თვითონვე არიან თავიანთი თავის რჯული...” (რომ. 2,14)
აქ ბუნებისა და სინდისის ორი ფუნდამენტური გაგება ვლინდება, სადაც ”სინდისი” სხვა არაფერია, თუ არა, სოლომონის ”გამგები გული”, - გონება, როგორც ყოფიერების ღია ენა. თუკი ამ დროიდან მოყოლებული განმანათლებლობის ეპოქამდე, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის მიღებამდე და ჩვენს კონსტიტუციამდე, ფუნდამენტური კანონის შესახებ საკითხები ცხადი ჩანდნენ, წინა საუკუნის მეორე ნახევარში ვითარება დრამატულად შეიცვალა. ბუნებითი კანონის იდეა ჩაითვალა კათოლიკე ეკლესიის სპეციფიკურ სწავლებად, რომელზეც, თითქოსდა მხოლოდ კათოლიკურ წრეებში უნდა ვისაუბროთ და მეტიც, ამ ტერმინის წარმოთქმასაც კი სათაკილოდ მიიჩნევენ.
მსურს მოკლედ შევჩერდე იმაზე, თუ როგორ მივედით ამ მდგომარეობამდე. უპირველესად, ფუნდამენტურია თეზისი იმის შესახებ, რომ ”ყოფიერებასა” და ”აუცილებელს” შორის გაჩნდა გადაულახავი უფსკრული, რომ მოვალეობა არ შეიძლება გაჩნდეს ყოფიერებისგან, რადგან საქმე ეხება ორ სხვადასხვა სფეროს. ასეთი აზრის საფუძველს წარმოადგენს დღეს თითქმის საყოველთაოდ აღიარებული ბუნების პოზიტივისტური კონცეფცია.
თუ სამყაროს მივიჩნევთ - ჰანს კელსენის სიტყვებით - ”რაღაც ობიექტური მონაცემების ერთობლიობად, რომელშიც ერთმანეთს უკავშირდებიან მიზეზი და შემდეგი”, მაშინ ასეთი სამყაროდან ნამდვილად შეუძლებელია მოდიოდეს რაიმეგვარი ეთიკური ხასიათის მითითება.
პოზიტივისტური კონცეფცია, რომელიც ბუნებას განიხილავს წმინდა ფუნქციონალური თვალსაზრისით, ანუ ისე, როგორც მას განიხილავენ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები, უუნაროა შექმნას ხიდი ეთიკასა და სამართალს შორის. მას მხოლოდ ფუნქციონალური პასუხების გამოხმობა შეუძლია. მაგრამ, იგივე ეხება გონებასაც, რომელიც ასევე პოზიტივისტური თვალსაზრისით განიხილება და რომელიც მრავალთა მიერ ერთადერთ სამეცნიერო შეხედულებად მიიჩნევა.
ის, რაც შეუძლებელია შემოწმდეს და ფალსიფიცირდეს, არ შედის გონიერების სფეროში ამ სიტყვის მკაცრი გაგებით. ამიტომ ეთიკა და რელიგია უნდა განიხილოს სუბიექტურ სფეროდ და განიდევნოს გონიერების სფეროდან. იქ, სადაც დომინირებს მხოლოდ პოზიტივისტური აზროვნება - და ეს უმრავლეს შემთხვევაში ჩვენი საჯარო სივრცეა - ეთიკისა და სამართლის კლასიკური გაგება თამაშგარე მდგომარეობაშია.
ეს დრამატული სიტუაცია, რომელიც ეხება ყველას და რომელზეც საჯარო დისკუსია აუცილებელია. (და ამ სიტყვის მთავარი მიზანიც სწორედ ამ დისკუსიისკენ გადაუდებელი მოწოდებაა) ეხება სწორედ იმას, რომ გადაუდებლად მოგიწოდოთ ამ დისკუსიისკენ.
თავისთავად, ბუნებისა და გონების პოზიტივისტური გაგება, სამყაროს პოზიტივისტური ხედვა თავის ერთობლიობაში ადამიანური შემეცნებისა და ადამიანის შესაძლებლობების დიდ მიღწევას წარმოადგენს, რომელზეც არავითარ შემთხვევაში უარი არ უნდა ვთქვათ. მაგრამ ის, თავის ერთობლიობაში, არ წარმოადგენს კულტურას, რომელიც საკმარისი და შესაბამისია ადამიანური ყოფის მთელი სისავსის არსებობისთვის.
იქ სადაც პოზიტივისტური აზროვნება პრეტენზიას აცხადებს, რომ იქცეს ერთადერთ საკმარის კულტურად, მიაკუთვნებს რა სხვა კულტურულ რეალიებს სუბკულტურებს, იზღუდება ადამიანი და საფრთხეშია ადამიანურობა.
ვამბობ რა ამას, მხედველობაში მაქვს სწორედ ევროპა, რომელშიც მრავალი წელია ესწრაფვის შეიმეცნოს მხოლოდ პოზიტივიზმი, როგორც ერთიანი კულტურა და საერთო ფუძე სამართლის ფორმირებისთვის, ჩამოჰყავს რა სხვა წარმოდგენები და ფასეულობები სუბკულტურის ცნებამდე.
იგივე ევროპა მსოფლიოს სხვა კულტურებთან შედარებით უკულტუროდ მიიჩნევა. წარმოქმნილ ვაკუმს კი ავსებენ ექსტრემისტული და რადიკალური მიმდინარეობები. პოზიტივისტური გონი, რომელიც გამორჩეულობაზე აცხადებს პრეტენზიას, უუნაროა აღიქვას ის, რაც არ არის ფუნქციონალური და გადაიქცა ცემენტის ქარხანად, სადაც არც ფანჯრებია, არც მზე და არც სინათლე. მზესა და სინათლეს ხომ თავად ვქმნით და არ გვჭირდება მათი მიღება ღვთის სამყაროდან.
ჩვენ არ შეგვიძლია ვაშენოთ ილუზია იმის შესახებ, რომ ამ სამყაროში, რომელსაც თავად ვქმნით, ვიპოვით ღვთის ”რესურსის” მსგავს საიდუმლოს. აუცილებელია გავხსნათ ფანჯარა, ხელახლა დავინახოთ სამყაროს შოკისმომგვრელი პერსპექტივები, ცა და მიწა, და გამოვიყენოთ ისინი სწორად.
თუმცა როგორ შევძლებთ ამას? როგორ გავიკვლევთ გზას უსასრულო სამყაროს ფართო სურათში? როგორ აღმოაჩენს გონება ხელახლა საკუთარ დიდებას, ირაციონალურად შერაცხვის გარეშე? როგორ განიმტკიცებს ბუნება საკუთარ ჭეშმარიტ სიღრმეს, მთელი თავისი ბრძანებებითა და მითითებებით?
მსურს გავიხსენო უახლეს პოლიტიკურ ისტორიაში მომხდარი, იმ იმედით, რომ ჩემს ნათქვამს მცდარად არ შეისმენენ და ცალმხრივი დისკუსიის საბაბად არ აქცევენ. ვიტყოდი, რომ 1970-იან წლებში გერმანულ პოლიტიკაში ამოზრდილი ეკოლოგიური მოძრაობა, რომელსაც, მართალია, დარაბები ფართოდ არ გაუღია, თუმცა მაინც ახალი სუნთქვის გახსნას შეუწყო ხელი - არავითარ შემთხვევაში არ უნდა იქნას უგულებელყოფილი მხოლოდ იმიტომ, რომ უმეტესწილად ირაციონალურად მიიჩნევა.
ახალგაზრდებმა გააცნობიერეს, რომ რაღაც ფუნდამენტურად არასწორია ჩვენს დამოკიდებულებაში ბუნების მიმართ, რომ მატერია არ არის ნედლი მასალა, რომელსაც სურვილისამებრ მივცემთ ამა თუ იმ ფორმას და რომ დედამიწას აქვს თავისთავადი ღირსება და ჩვენ მის მითითებებს უნდა ვუგდოთ ყური. ამით არანაირად არ განვიზრახავ, მხარი დავუჭირო რომელიმე პოლიტიკურ პარტიას - არაფერია ამაზე შორს ჩემი განზრახვიდან. თუკი მართლაც გაბზარულია ჩვენი მიმართება რეალობასთან, ჩვენ ვალდებულნი ვართ განვჭვრიტოთ ვითარების სერიოზულობა და ღრმად დავფიქრდეთ საკუთარი კულტურის საფუძვლებზე.
მსურს შევჩერდე კიდევ ერთ პუნქტზე. ეკოლოგიის მნიშვნელობა დღეს უდავოა. ჩვენ უნდა მოვუსმინოთ ბუნების ხმას და ადეკვატურად ვუპასუხოთ მას. თუმცა, მსურს თქვენი ყურადღება გავამახვილო კიდევ ერთ პუნქტზე, რომელიც, ვფიქრობ, დავიწყებული რჩება დღეს, ისევე როგორც დავიწყებული იყო გუშინ: არსებობს ასევე ადამიანური ეკოლოგია. ადამიანიც ფლობს ბუნებას, რომლის პატივისცემა გვმართებს და მასაც ვერ მოდრეკ სურვილისამებრ. ადამიანი - ეს არა მხოლოდ თავისუფლებაა, რომელიც იქმნება თავისთავად.
ადამიანი არ ქმნის საკუთარ თავს. ის არის სული და ნება, მაგრამ ასევე ბუნება და მისი ნება სწორია, როცა ის უფრთხილდება ბუნებას, უსმენს მას და იღებს საკუთარ თავს იმად, რაც არის - არ შექმნილს თავისით. ასე და სწორედ ასე იქმნება ჭეშმარიტი ადამიანური თავისუფლება.
დავუბრუნდეთ გონებისა და ბუნების ფუნდამენტურ გაგებებს, რომლითაც დავიწყეთ. იურიდიული პოზიტივიზმის დიდმა თეორეტიკოსმა კელსენმა 84 წლის ასაკში - 1965 წელს - დატოვა ყოფიერების დუალიზმი და აუცილებლობა. (მამშვიდებს ის ფაქტი, რომ, როგორც სჩანს, 84 წლის ადამიანს კვლავ აქვს გონიერი აზორვნების უნარი).
უწინ ის ამბობდა, რომ ნორმები შეიძლება გამოდიოდნენ მხოლოდ ნებიდან. შესაბამისად - ამატებს ის - ბუნებას შეუძლია შეიცავდეს ნორმებს, თუ რომელიმე ნებამ ეს ნორმები მასში ჩადო. მეორე მხრივ - ამბობს ის - ეს აჩენს შემოქმედი ღმერთის აუცილებლობას, რომლის ნებაც შეტანილია ბუნებაში. ”დისკუსია ამ რწმენის ჭეშმარიტების შესახებ აბსოლუტურად უსარგებლოა” - წერდა ის მოგვიანებით.
ნამდვილად ასეა? - მსურს ვიკითხო. ნამდვილად არ აქვს აზრი მსჯელობას იმაზე, რომ ობიექტური კანონი, რომელიც ვლინდება ბუნებაში, მოიაზრებს შემოქმედ გონებას, შემოქმედ სულს [Creator Spiritus]?
აქ დასახმარებლად უნდა მოვუხმოთ ევროპის კულტურულ მემკვიდრეობას. ღვთის არსებობის რწმენის საძირკველზე დაშენდა ადამიანის უფლებათა იდეა, იდეა ყოველი კაცის კანონის წინაშე თანასწორობის შესახებ, გაგება, რომ პიროვნების ღირსება ხელშეუვალია ნებისმიერ ადამიანში და ასევე ადამიანის პასუხისმგებლობის რწმენა მისსავე ქმედებებზე. ეს ცოდნა წარმოადგენს ჩვენი კულტურის მეხსიერებას. მისი უგულებელყოფა ან წარსულის დანატოვრად შერაცხვა ჩვენივე კულტურის დანაწევრება და მის სისავსეზე უარის თქმა იქნებოდა.
ევროპის კულტურა დაიბადა იერუსალიმის, ათენისა და რომის შეხვედრით - ისრაელის მონოთეიზმით, ბერძენთა ფილოსოფიით და რომაელთა სამართლებრივი აზროვნებით. ამ სამმაგი შეხვედრით ჩამოყალიბდა ევროპული იდენტობა. ადამიანის პასუხისმგებლობის გაცნობიერებით ღვთის წინაშე და ყოველი ადამიანის უქცევი ღირსების აღიარებით. ამ შეხვედრამ ჩამოაყალიბა სამართლის კრიტერიუმები, რომლის დაცვაც ისტორიის ამ მომენტში, ჩვენს ვალდებულებას წარმოადგენს.
მეფედ კურთხევის დღეს ახალგაზრდა მეფე სოლომონი უფალმა ერთი თხოვნის შესმენის პირობით მიიწვია. როგორი იქნებოდა ეს თხოვნა, თუ ჩვენ, დღევანდელ კანონმდებლებს დაგვრთავდნენ ნებას, ის გამოგვეთქვა? რას ვითხოვდით? მე ვფიქრობ, რომ დღესაც კი, ვერაფერს ვისურვებდით გამგები გულის გარდა - უნარს, გაგვერჩია სიკეთე ბოროტებისგან, და ამგვარად, დაგვემყარებინა ჭეშმარიტი კანონი, სამართლიანობისა და მშვიდობის მსახურებისთვის. დიდი მადლობა ყურადღებისთვის.
