საქართველოში ერთერთი მთავარი სისტემური გამოწვევა არაეფექტური განათლების სისტემაა.
პიზის ბოლო კვლევის თანახმად 15 წლის მოზარდებს შორის წაკითხულის გააზრებაში საქართველო 81 ქვეყანას შორის 67-ე ადგილზე გავიდა, მათემატიკაში მე-60 ადგილზე, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში კი 66-ე ადგილზე. იმავე კვლევის თანახმად, ქვეყნის მაჩვენებლები წლიდან წლამდე უარესდება.
ფაქტობრივად, ქართველი მოსწავლეები კონკურენტუუნარონი არიან სხვა ქვეყნების მოსწავლეებთან შედარებით და განათლებაში ცენტრალური ბიუჯეტიდან ყოველწლიულად დახარჯული მილიარდობით ლარის მიუხედავად, განათლების სისტემა პროგრესის ნაცვლად რეგრესს განიცდის.
ქვეყნის უკუსვლა არა მხოლოდ არასწორი სისტემური ხედვების, არამედ ხელისუფლების პოლიტიკური დღის წესრიგის შედეგია.
დღეს განათლების საერთო ბიუჯეტი 2,5 მილიარდ ლარს შეადგენს, ზოგადი და სკოლამდელი განათლების ბიუჯეტი კი 1,6 მილიარდ ლარს.
ბიუჯეტის უდიდესი ნაწილი მასწავლებლების ხელფასებში იხარჯება, რომელთა 80% საკვალიფიკაციო გამოცდებს ვერ აბარებს.
ხელისუფლება უკვე წლებია მასწავლებლებს და სასკოლო ადმინისტრაციულ რესურსს საარჩევნო მიზნებისთვის იყენებს - სკოლები იმდენად დამოკიდებულნი არიან ცენტრალურ ხელისუფლებაზე, რომ სისტემის პოლიტიზებისგან დამცავი მექანიზმები არ არსებობს.
2021 წელს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურიდან გამოჟონილი დოკუმენტები ცხადყოფს, რომ საჯარო სკოლებში საკადრო პოლიტიკას პოლიტიკური ლოიალობისა და მორჩილების ნიშნით სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური წარმართავს.
გამოქვეყნებულ დოკუმენტებში ვკითხულობთ, რომ ღირსეული პროფესიული უნარებითა და კეთილსინდისიერებით გამორჩეულ პედაგოგებს მათი პოლიტიკური გემოვნების გამო სისტემა ან დაწინაურების შესაძლებლობას ართმევს ან სისტემიდან ათავისუფლებს.
იმისთვის, რომ ვითარების რადიკალურ ცვლილებას მივაღწიოთ, სკოლის მართვაში მოსწავლეთა მშობლების, მასწავლებლებისა და სკოლის ადმინისტრაციის გავლენა უნდა გაიზარდოს, ცენტრალური ხელისუფლებაზე მათი დამოკიდებულება კი მაქსიმალურად შეიზღუდოს.
ხარისხის გაუმჯობესების საუკეთესო სისტემური გარანტია კონკურენციის წახალისებაა. კონკურენციის წასახალისებლად, მნიშვნელოვანია, შეიცვალოს სკოლების დაფინანსების წესი და გადავიდეს ვაუჩერული დაფინანსების სისტემაზე.
ვაუჩერული სისტემის პირობებში, სახელმწიფო სკოლების პირდაპირ დაფინანსების ნაცვლად, მოსწავლეს ანიჭებს გარკვეული ოდენობის ვაუჩერს და შემდგომ თავად მოსწავლე და მისი მშობელი წყვეტენ, რომელ სკოლაში მიიტანონ ვაუჩერი - სკოლების დაფინანსება დამოკიდებული იქნება მათ მიერ მიღებული მოსწავლეების რაოდენობაზე, რაც გაზრდის სკოლებს შორის კონკურენციას და მშობლების გავლენას სასკოლო პროცესზე, უზრუნველყოფს სკოლების მეტ ფინანსურ დამოუკიდებლობას და საბოლოოდ, განათლების უკეთეს ხარისხს.
დღეის მდგომარეობით, საქართველოში 2,086 საჯარო და 216 კერძო სკოლაა. საჯარო სკოლების მოსწავლეებისთვის სახელმწიფო ვაუჩერის ოდენობა 500-დან 1000 ლარამდე მერყეობს, კერძო სკოლის მოსწავლეებისთვის კი 300 ლარია.
ამას გარდა, 2,086 საჯარო სკოლიდან 1,200 სკოლა არავაუჩერული წესით ფინანსდება, რაც ნიშნავს, რომ ზოგადი განათლების ბიუჯეტის 40% არავაუჩერული სისტემის სკოლებზე მოდის.
ევროპული საქართველოს რეფორმით, სახელმწიფო დაფინანსების მთავარი ბენეფიციარი სისტემის მორჩილი მასწავლებლის ნაცვლად, თავად მოსწავლეები იქნებიან.
ყველა სკოლა ვაუჩერული წესით დაფინანსებას დაექვემდებარება, მოსწავლისთვის განკუთვნილი სახელმწიფო ვაუჩერის ოდენობა კი გათანაბრდება კერძო და საჯარო სკოლებისთვის და გაიზრდება 4,000 ლარამდე.
დღეს თბილისში კერძო სკოლის საშუალო წლიური ფასი 6,000 ლარია. პიზის კვლევის მიხედვით, საქართველოში კერძო სკოლების მოსწავლეები საჯარო სკოლის მოსწავლეებთან შედარებით სტატისტიკურად მნიშვნელოვნად მაღალ შედეგებს აღწევენ.
ამას გარდა, უკეთესი ფინანსური შესაძლებლობების მქონე მშობლების უმრავლესობას შვილი სწორედ კერძო სკოლაში მიჰყავს, განათლების უკეთესი ხარისხის მისაღებად.
ევროპული საქართველოს მიზანია, უზრუნველყოს კერძო სკოლის სწავლების ხარისხი საჯარო სკოლის მოსწავლეებისთვის. ამისათვის, დაფინანსების წესის ცვლილებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია საჯარო სკოლების ეტაპობრივად განკერძოების პროცესის დაწყება.
სკოლების განკერძოება მოხდება შესაბამისი აქტივებითა და ვალდებულებებით - კერძო მფლობელებს მკაფიო ვალდებულებები ექენებათ სახელმწიფოს მხრიდან განსაზღვრული და შეზღუდული ექნებათ სასკოლო ინფრასტრუქტურის სხვა ტიპის საქმიანობისთვის გამოყენების შესაძლებლობა.
განკერძოების პროცესში გამოვყოფთ შემდეგი ტიპის სკოლებს:
- მაღალი რენტაბელობის სკოლები, რომლებიც განკერძოვდებიან აუქციონის წესით.
- საშუალო რენტაბელობის სკოლების ნაწილი მინიმალურ ფასად გადაეცემათ საუკეთესო პროექტის ავტორებს.
- დაბალი რენტაბელობის სკოლებში სახელმწიფო კერძო-საჯარო პარტნიორობას მიმართავს და სკოლების კერძო მართვაში გადაცემის სანაცვლოდ, ბიზნესს სხვა ტიპის ეკონომიკურ ბენეფიტებს შესთავაზებს.
- იმ სკოლებში, რომელთა განკერძოებაც გაჭიანურდება, სრული ავტონომია მიეცემა სამეურვეო საბჭოებს.
საჯარო სკოლების განკერძოება, მათი დაფინასნების წესის ცვლილებასთან ერთად კონკურენციის ზრდის და შედეგად, განათლების უკეთესი ხარისხის საუკეთესო გარანტი იქნება.
ამას გარდა, უნდა გაუქმდეს იმ ტიპის ბიუროკრატიული ბარიერები, რომლებიც კერძო და საჯარო სკოლებს არათანაბარ პირობებში აყენებს.
მაგალითად, დღეის მდგომარეობით, ავტორიზაციის პროცესი მხოლოდ კერძო სკოლებისთვის არის სავალდებულო, რადგან სისტემისთვის ცხადია, რომ საჯარო სკოლების უდიდესი უმრავლესობა ავტორიზაციის პროცესს ვერ გაივლის.
ევროპული საქართველოს რეფორმით, ავტორიზაციის პროცესი გაუქმდება კერძო სკოლებისთვისაც, რათა კონკურენცია თანასწორ პირობებს დაეფუძნოს.
მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება მასწავლებელთა კვალიფიკაციის საკითხი, რომელთა დიდი ნაწილი საკუთარ საგანში მინიმალური კომპეტენციის გამოცდასაც ვერ აბარებს.
კვალიფიციური კადრების სიმცირესთან ერთად, ზოგადი განათლების პროცესში კომპეტენტური მასწავლებლების ჩართვას არსებული სისტემური ბარიერებიც აფერხებს.
ქართულ სკოლაში მასწავლებლად დასაქმებისთვის მოქალაქეს მოეთხოვება ერთწლიანი სასერტიფიკატო კურსის გავლა, რომელიც, როგორც მასწავლებელთა გამოცდების შედეგები აჩვენებს, ხარისხის არავითარ გარანტიას არ წარმოადგენს.
სამაგიეროდ, ის წარმოადგენს ბარიერს იმ მოქალაქეებისთვის, რომლებსაც მასწავლებლობა პროფესიად არ აქვთ არჩეული, თუმცა აქვთ კეთილი ნება, ჩაერთონ ზოგადი განათლების პროცესში და დროის ნაწილი საკუთარი კომპეტენციისა და უნარების მოსწავლეებისთვის გაზიარებას დაუთმონ.
დღეს არსებული სისტემით, მოქალაქეს, რომელიც უნივერსიტეტში ლექციებს კითხულობს, არ შეუძლია სკოლებში გაკვეთილების ჩატარება, რადგან ერთწლიანი სასერტიფიკატო კურსი არ აქვს გავლილი.
ყველა მსგავსი ბარიერი უნდა მოიხსნას და სკოლებისთვის კომეტენტური კადრების მოძიება მნიშვნელოვნად უნდა გამარტივდეს.
ამას გარდა, გამოწვევად რჩება კომპეტენტური კადრების ნაკლებობა რეგიონებში.
გეოგრაფიული მისაწვდომობის პრობლემის გადასაჭრელად, მნიშვნელოვანია ონლაინსწავლების ხელშეწყობა - მასწავლებელს თბილისიდან უნდა შეეძლოს ნებისმიერ რეგიონში ონლაინგაკვეთილის ჩატარება, ონლაინგაკვეთილები კი საკლასო ოთახში ადგილზე ზედამხედველის პირობებში უნდა ჩატარდეს.
ყველა ამ სისტემური რეფორმის შედეგად, გაჩნდება რეალური კონკურენცია სკოლებს შორის, რაც გაზრდის განათლების ხარისხს როგორც კერძო, ისე საჯარო სკოლის მოსწავლეებისთვის, გამარტივდება კომპეტენტური კადრების ჩართვა ზოგადი განათლების პროცესში, სკოლებს ექნებათ რეალური ავტონომია და რაც მთავარია, შეწყდება განათლების სისტემის მხრიდან მოსწავლეთა საუკეთესო ინტერესების უგულებელყოფა, რადგან გადამწყვეტი მნიშვნელობა სწორედ მოსწავლისა და მისი მშობლის არჩევანს მიენიჭება.
